Dünya genelinde artan emtia fiyatları ve TL’nin keskin bedel kaybının da tesiriyle son aylarda yapılan artırımlara karşın güç KİT’lerinin bu yılki ziyanının 150 milyar lirayı aşabileceği beklenirken, sıcaklıkların 35 dereceyi aşmasıyla birlikte artan talebin karşılanmasında yaşanabilecek zorluklara bağlı olarak güçte kısıtlama ve kesintiler yine yaşanabilir.
İran’dan doğalgaz akışının Ocak ayında 10 gün mühletle kesilmesinin akabinde hem gazda hem elektrikte kısıntı ve kesintiler uygulanmıştı. Bu durum, bilhassa sanayi kuruluşları açısından sorun oluşturmuştu.
ZAMLAR YÜZDE 600’Ü BULDU
Bu ay başından geçerli olmak üzere BOTAŞ, konutlarda kullanılan doğalgaza yüzde 30, endüstride kullanılana yüzde 10-16 artırım yaptı. İthalat fiyatlarındaki artışla birlikte son bir yılda konutlara yapılan artırım yüzde 146, büyük endüstriye artırım yüzde 601, elektrik santrallerinde kullanılan gaza artırım yüzde 630’a ulaştı.
EPDK ise elektrikte yılın başında yapılan yüzde 50’nin üzerindeki artışların akabinde bu ay konutlara yüzde 15, sanayi ve ticarethanelere yüzde 25 artırım yaptı.
SÜBVANSİYONUN YARATTIĞI ZİYANI AZALTMAK
Reuters’a bilgi veren iktisat idaresinden bir kaynak kamunun konut başta olmak üzere doğalgaz ve elektrik tüketimini sübvanse ettiğini hatırlatarak, “Doğalgaza ve elektriğe kesinlikle artırım yapılması gerekiyordu. Mevcut durumda bu artırımlarla bile güç KİT’lerinin borcu bu yıl 150 milyar TL civarını bulacak… Artırım yapılmasaydı, sübvansiyonun tesiriyle bu borç 400 milyar lirayı bile bulabilirdi” dedi.
37 MİLYAR LİRA BOÇLA BU YILA GİRDİ
Geçen sene BOTAŞ’ın 137 milyar lirayı bulan borcunun 100 milyar lirası bütçeden karşılanmış, 37 milyar lira borç ile bu yıla girmişti. Hazine’nin yıl başından bu yana BOTAŞ’a verdiği borç ise geçen ay prestijiyle 66 milyar liraya ulaştı.
Bazı kamu güç yetkilileri, kamunun artırımları “olması gerekenden” daha düşük tuttuğunun altını çiziyorlar.
Petrol fiyatları LCOc1 geçen bir yılda dolar bazında yüzde 75 artarken, birebir devirde Avrupa spot piyasasında gösterge doğalgazın fiyatı TRNLTTFMc1 euro bazında yaklaşık yüzde 225 yükseliş gösterdi.
Türkiye’nin geçen yıl 58 milyar m3’ü bularak tarihi doruğa yükselen doğalgaz ithalatının büyük kısmı petrol fiyatlarına endeksli yapılırken, son devirde daha yüksek seyreden spot fiyatlarla yapılan gaz ihracatının ölçüsü da artmaya başladı.
“ÇOK AĞIR BİR TABLO”
Rusya-Ukrayna savaşının da tesiriyle tüm emtiada keskin fiyat artışı olduğunu belirten tıpkı kaynak, şöyle devam etti:
“Çok ağır bir tablo bu. Petrol fiyatlarına bağlı olarak doğalgazda fiyat artışları gecikmeli de olsa maliyetleri artırıyor… Yaz devrinde bu türlü geçer fakat gelişmelere bağlı olarak bu maliyetlerin bir kısmı geri alınabilir, indirime gidilebilir. Fakat güçte bilinmesi gereken hala artırım muhtaçlığı var.”
Sanayi ve ticarethanelere satılan elektrikte sübvansiyonun neredeyse büsbütün kaldırıldığına dikkat çeken kaynak, konutlarda tüketilen doğalgaz ve elektrik sübvansiyonunun devam etmesi için öteki kullanıcıların fiyatlarının artabileceğini belirterek, “Doğalgazda konutta hala sübvansiyon sürüyor, bu bu türlü gidecek lakin başka müşteriler için bu marj yeterlice daraltılabilir. BOTAŞ ve elektrikteki maliyet artışları müşterilere yansıtılmak zorunda kalınabilir” dedi.
AKP’den üst seviye bir yetkili, enflasyondaki ve güç maliyetlerindeki artışın anketlerde partilerine olan takviye açısından olumsuz tesiri olduğunu lakin ekonomik durumun seçime kadar güzelleşeceğini ve milletlerarası güç fiyatlarında da bir ölçü düşüş olacağını öngördüklerini belirterek, olumsuz tesirin azalacağını düşündüklerini belirtti.
Aynı yetkili, “TPAO’nun Karadeniz’de bulduğu doğalgazın 2023 yılı Ocak ayında sisteme verilmesi planlanıyor. Bunun da fiyatların düşmesine olumlu katkı sağlaması bekleniyor” diye konuştu.
Her ne kadar Sakarya gaz alanından yurtiçi şebekeye birinci gazın 2023’te verilmeye başlaması bekleniyor olsa da, ulusal tüketimin yüzde 20-25’ini karşılayacak üretime fakat 2027 yılından itibaren geçileceği açıklandı.
GEÇEN YILA ORANLA YÜZDE 173 ARTTI
TÜİK datalarına nazaran, Ocak-Nisan devrinde Türkiye’nin güç ithalatı geçen yıl birebir periyoda nazaran yüzde 173 artarak yaklaşık 33 milyar dolar oldu.
Özellikle, petrol fiyatlarındaki artışlar doğalgaz fiyatlarını gecikmeli olarak artırırken, Rusya’dan spottan alınan gazın 1,000 metreküpü savaşın başladığı günlerde 2,000 doların üstüne çıkmıştı; bu periyotta fiyatın 1,000 doların üstünde olduğu belirtiliyor. Lakin bu fiyat bile tek başına ortalama doğalgaz fiyatlarını ve beraberinde gaz santrallerinin üretim maliyetlerini artırıyor.
Üst seviye bir iktisat yetkilisi, “Enerji faturası bu yıl tıpkı şiddette artmaya devam ederse daha fazla önlem almak ve tüketiciye yansıtmak zorunda kalınabilir. Sıkıntı bir yıl oluyor. Bilhassa savaşın tesiriyle maliyetler maalesef üst taraflı gözüküyor” dedi.
KESİNTİ OLMAMASI İÇİN TAHLİL ARANIYOR
Aynı üst seviye iktisat yetkilisi, güç kesintilerinin sanayi için büyük bir zahmet yarattığını ve maliyetinin ağır olduğunu belirterek, bu türlü bir tablo ile karşılaşmamak için tahlil arandığını belirtti.
Türkiye’nin elektrik tüketimi yaz aylarında Batı kesiti başta olmak üzere soğutma muhtaçlığının artmasıyla birlikte yükseliyor ve kabaca Haziran ortası ile Ağustos ortası ortasında tepe yapıyor.
Sıcaklıkların artması ve daha uzun mühlet tesirli olması, elektrik üretiminin günün makul saatlerinde yetersiz kalmasına yol açarken kırsal bölgelerde “dolaştırma” ismi verilen birkaç saatlik kesintilerle arz-talep istikrarı kurulmaya çalışılıyor.
Yetkili, elektrik talebini karşılamak için yenilenebilir güç kaynaklarının sonuna kadar kullanılacağını lakin Türkiye’nin 100,000 MW seviyesindeki konseyi gücünde “emre amadelik” olarak söz edilen, birebir anda devreye alınabilecek üretim tesislerinin fakat bunun yarısı olduğunu belirtti.
“BAZI TAHLİL ARAYIŞLARI VAR”
Üretimin yetersiz kalması halinde devreye alınabilecek tahlillerin incelendiğini tabir eden yetkili, “Şimdi birtakım tahlil arayışları var. Elektrik ithalatı yapılabilir. Gemiler muhakkak müddetle kiralanarak elektrik alınabilir. Bu usul birtakım ülkelerde verimli halde kullanıldı. Türkiye de buna uygun” dedi.