Bu sene Nobel iktisat mükafatını hak kazanan Ermeni asıllı Prof. Dr. Daron Acemoğlu, Fatih Altaylı’nın Youtube programında ve emekçi fiyatlarına ait dikkat çeken açıklamalarda bulunmuştu.
Acemoğlu, personel fiyatlarının düşük olmasına karşın ülkenin yarısının minimum fiyatla çalıştığına vurgu yaparak, “Bu denklemde bir bozukluk var. Bunu düzetmek için çalışanların verimliliğini artırmak gerekiyor ki emekçilere olan talep artsın, iş adamları üretkenlikleri, karları arttıkları için emekçilere daha fazla maaş vermek zorunda kalsın.” tabirlerini kullanmıştı.
Çalışma iktisadı uzmanı Prof. Dr. Aziz Çelik ise Acemoğlu’nun bu görüşüne itiraz ederek şu tabirleri kullandı:
“Daron Acemoğlu’na itirazım var!”
“Daron Hoca özetle verimlilik artarsa fiyatlar de artar, patronlar daha keyifli bir formda fiyatları artırmayı kabul ederler, asıl problem verimliliğin düşük olması demiş. Bu argümana itirazım var! Verimlilik artınca fiyatların bizatihi yükseleceğini düşünmek bölüşüm ilgilerinden habersiz olmak değilse nedir?”
ÇALIŞANALR ÖRGÜTSÜZ İSE FİYATLAR ARTMAZ
Çelik, verimlilik artışının gerçek fiyatları artırma potansiyelinin direkt fiyatların artması manasına gelmeyeceğine dikkat çekere şu sözleri kullandı:
“Verimlilik artışının gerçek fiyatları artırma potansiyeli olması öbür şey verimlilik artışının güle oynaya fiyatları artıracağını sanmak öbür şey. Verimlilik artsa bile güçlü bir toplumsal uğraş ve toplumsal siyaset yoksa, çalışanlar örgütsüz ise fiyatlar artmaz. Bilakis düşebilir. Bölüşüm bağları dikkate almayan, toplumsal gerçeklerden ve emek-sermaye çelişkisinden kelam etmeyen teknisizm maalesef toplumsal gerçeklikten bu türlü kopuyor.”
TEK TEK SIRALADI
Türkiye’deki acı gerçeğin Acemoğlu’nun anlattığının bilakis bir senaryo olduğu söyleyen Çelik, “Türkiye’de verimllilik artmasına karşın gerçek fiyatlar düşüyor. SBB ve Sanayi Teknoloji Bakanlığı verilerine göre çalışılan saat başına üretim (verimlilik) 2009’da 100 iken 2022 sonunda 160,3 olmuş.” değerlendirmesinde bulundu.
Ayrıca Çelik, geçen yıllara dair bilgileri şu halde paylaştı:
“Bir başka sözle verimlilik yüzde 60’dan fazla artmış. Personeller saat başına daha fazla üretmişler lakin gerçek ünite fiyat 2009’da 100’den 2002 sonuna 93,8’e düşmüş. Verimlilik ve fiyat makası açılmış. Verimlilik artışının fiyatlara hiç yansıması olmadığı üzere fiyatlar gerçek olarak da düşmüş. Hatta 2021’in 4. çeyreğinde saat başına üretim 170,5’e çıkarken gerçek fiyat 81,8’e gerilemiş. Son 15 yıl ve 60 çeyrek uzunluğunda fiyatlar yalnızca birkaç defa o da çok sonlu olmak üzere gerçek olarak artabilmiş. Onun dışında fiyatlar daima gerçek olarak düşmüş. Bunun sonucunda patronlar daha çok kar etmiş. Bunun için son 20 yılın İSO 500 Büyük şirket bölüşüm bilgilerine bakmak bile kâfi.”
ÜCRET ARTIŞI İÇİN TOPLUMSAL GAYRET ŞART
Ücretlerin artması için toplumsal çabaya dikkat çeken Çelik, paylaşımını kelamlarına şu formda devam etti:
“O iş o denli olmuyor! Verimlilik artınca işverenler zaten fiyatları artırmıyor. Fiyatları artırmak için ağır bir toplumsal çaba gerekiyor ve ona karşın bile gerçek fiyatlar düşebiliyor. Verimliliğin Türkiye’den yüksek olduğu ülkelerde de işverenler güle oynaya fiyatları artırmıyor. Fiyat artışları etrafında ağır bir sosyal-sınıfsal gayret kelam konusu oluyor.
Daron Hocanın söylediği klasik liberal reçetenin tekrarından ibaret: Evvel zenginleşelim sonra refah gelir! Halbuki Türkiye’de ve dünyada zenginlik artmasına karşın bölüşümün bozulması bu tezi tekraren çürüttü. Türkiye’de fiyat düşüklüğün temel nedeni verimlilik değil bölüşüm adaletsizliğidir. Sendikaların zayıf olmasıdır. Devletin toplumsal devlet vasfını yeterlice yitirmesidir.
Hükümet esasen fiyatları baskılamak için gereğince gerçek dışı argüman ortaya atıyor bunlara bir de “verimlilik düşük” savını ekleyip mevcut iktisat siyasetinin değirmenine su taşımamak lazım.
VERİMLİLİK ARTIŞI SERMAYE GELİRLERİNE YARIYOR
Verimlilik artışının fiyatlara değil sermaye gelirlerine yaradığının bir diğer göstergesi de İSO 500 Büyük bilgileridir. 2009’da sermayenin hissesi yüzde 45 civarında iken 2023’te yüzde 61’i aşmış. Buna karşılık fiyat gelirleri yüzde 55’ten 39’a gerilemiş.
500 Büyük Şirket Türkiye’de verimliliğin en yüksek olduğu şirketler olsa gerek. Demek ki verimlilik artışı tek başına ne fiyatları artırıyor ne de bölüşümü güzelleştiriyor. Elhasıl Daron Hoca yanılıyor!”
ENFLASYON DÜŞŞE DE HALA HİSSEDİLİYOR
Acemoğlu’na yansılar başka ekonomistlerden de geliyor.
Koç Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Selva Demiralp, Acemoğlu’nun açıklamalarının bir benzerini Fed Başkanı Powell’ın da yaptığını şu halde anımsattı:
“7 Kasım’daki Fed toplantısında sorulan bir soru üzerine, Fed başkanı Powell da Daron Hoca’ya çok misal iletiler verdi. Yakın devirde yaşanan yüksek enflasyon sonucunda alım gücünde gözlenen azalmanın (enflasyon düşse de) hala hissedildiğini söyleyen bir gazeteciye Powell’ın karşılığı da “üretkenlik artışı olup gerçek fiyatlar arttığı zaman” alım gücünün düzeleceğini halindeydi.”
ÇOK UZUN VADELİ KONULAR
Ottowa Üniversites Öğretim Üyesi Prof. Dr.Aylin Seçkin Georges, bu teorilerin uzun vadede daha uygulanabilir olduğunu şu biçimde anlattı:
“Daron Hoca topu hoş çevirmiş. Bu yükseklikte enflasyon bol likidite yaratılması yüzünden Türkiye’de. İktidarın en sevdiği vergi oldu ve alışkanlık yaptı. Uyuşturucu bağımlılığı üzere ve iktidar enflasyondan kopamıyor. Verimlilik ve fiyatlar çok daha uzun vadeli bahisler.”
ÜRETKENLİK VE FİYATLAR ORTASINDAKİ İLİŞKİ
Greenwich Üniversitesi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Cem Oyvat, alıntılarla Daron Acemoğlu’nun açıklamalarını şu halde itiraz etti:
“Evet, lakin üretkenlik ile fiyatlar ortasındaki münasebet tek taraflı değil; fiyat artışları da iş gücü üretkenliğini olumlu etkiliyor. Yani: Fiyat İşgücü üretkenliği. Tartışma madem minimum fiyat üzerinden ilerliyor; Arin Dube, taban fiyatın işgücü üretkenliğini nasıl etkileyebileceğini bahisle ilgili çalışmalara dayanarak 4 unsurda özetlemiş: (i) Personellerin artan gayreti (etkin fiyat mekanizması) (ii) İşe girip-çıkma suratının azalması (iii) Firma içinde daha düzgün idare uygulamaları (iv) Düşük verimlilikteki patronlardan yüksek verimlilikteki patronlara yanlışsız üretim kayması. Bunlara ek olarak, fiyat artışlarının sermaye ağır üretime geçişi teşvik etme tesirini de göz önünde bulundurmak gerekir.”
“NEDEN ŞAŞIRALIM Kİ?”
Marmara Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Mehmet Şişman, “Kârların, rantın patlatıldığı, fiyatların eritildiği bir periyottan geçtiğimiz Acemoğlu tarafından da tespit edilmiş. Tekelci rekabetin olduğu yerde, buradan yeni bir büyüme çıkmayacağını da bilir kendisi. Neden şaşıralım ki?” tabirlerini kullandı.
“GERÇEK DÜNA ÇOK FARKLI”
Karadeniz Teknik Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Yakup Küçükkale, teori ile pratikteki farklılıkları şu halde aktardı:
“Tamam, Daron hocanın söylediği teorik olarak gerçek. Kâğıt üstünde, kitap sayfalarında bu türlü yazıyor. Fakat gerçek dünya çok daha farklı. Şu an Türkiye’de fakirliğin yaşanıyor olması ve bu fakirliğin giderek derinleşmesi uygulanan iktisat siyasetlerinin bir sonucu. Firma yanlısı (her fırsatta firma borçlarının silinmesi yahut firmalara sağlanan istisna ve muafiyetler vs) ve emekçiyi görmezden gelen siyasetler (sendikaların baskılanması yahut düşük minimum fiyat belirlenmesi vs) uygulanmaya devam ettikçe; fakirliği aşmak ve gelir dağılımında adaleti sağlamak mümkün olmayacak. Bırakın bu türlü verimlilik falan artistik cümleleri. Gerçek hayatta firmalar kollanıyor, çalışanlar görmezden geliniyor. Nokta”
ÜCRETLER ENFLASYONUN RAYDAN ÇIKMASINI ENGELLİYOR
Yıldız Teknik Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ensar Yılmaz, ortadaki bağın çok güçlü olmadığını şu hususlarla anlattı:
“Verimlilik, fiyat ve enflasyona dair: i. verimlilik ile fiyatlar ortasında müspet bir münasebet var lakin bu güçlü değil, verimlilik fiyatlara çok hudutlu yansıyor ii. ülkede bilgi verimlilik seviyesinde dahi fiyatların hissesi hala çok düşük (diğer benzeri ülkeler dikkate alındığında)+ iii. emeğin hissesinin düşüklüğünde düşük verimliliğin hissesi var, ancak artan firma gücü, dış ticaret yapısı, sendikal gücün de çok tesiri var iv. üretimin niteliği ve kısıtlarının enflasyonist olduğu açık, ancak bu, şu anki enflasyon seviyesi ile bağlı değil+ v. fiyatlar bu ülkede enflasyonist olmaktan çok, enflasyonunun raydan çıkmamasında önleyici bir fonksiyona sahip (düşen gerçek fiyatlar yoluyla) vi. Ve fiyat artışlarının da verimliliği artırdığını biliyoruz, yani fiyatlardan de verimliliğe bir nedensellik var.”
