Menopoz tıpkı bebeklik, ergenlik, cinsel olgunluk üzere hayatın bir periyodudur. Menopoz periyodunda yumurtalıklardaki (overler) folikül ölçüsü azalır ve buna bağlı olarak östrojen üretimi azalır. Vakitle östrojen üretimi kesilir ve yumurtalıklar küçülür. Buna bağlı olarak adet döngüsü kesilir ve üreme yeteneği kaybolur. Menopoz sözcüğü Yunanca mens (ay) ve pause (durmak) sözcüklerinden türemiştir. Menapoz yaşı dünya genelinde 45-55 yaştır. Yapılan çalışmalar Türkiye’de ortalama menopoz yaşının 46-48 olduğunu göstermektedir. Menopoz periyotları nelerdir? Menopoz belirtileri nelerdir? Menopoz tedavisi var mı?
MENOPOZ PERİYOTLARI NELERDİR?
Menopoz periyodu Dünya Sıhhat Örgütü’nün sınıflandırmasına nazaran üç periyoda ayrılır:
* Premenopoz: Birinci belirtilerin görüldüğü periyottan menopoza kadar geçen süreyi kapsar. Yumurtalıklarda folikül aktivitesi yavaşlar. Adetler düzensizleşir. Bu süreç birkaç ay ya da yıl sürebilir.
* Menopoz: En son adet kanamasının görülmesidir.
* Postmenopoz: Menopozdan yaşlılık periyoduna kadar süren 6-8 yıllık süreyi kapsar. Bir bayanın postmenopoz olabilmesi için 12 aydır adet görmüyor olması gereklidir.
Menopoz oluşum biçimine nazaran de sınıflandırılır:
*Doğal menopoz
*Erken menopoz: 45 yaşından evvel oluşan menopoza erken menopoz denir. Sebebi belirli olmayan durumlar, otoimmün hastalıklar, radyoterapi, kemoterapi, enfeksiyonlar, çevresel nedenler, kürtaj ve düşükler, sık gebelik, çok şişmanlık, hipotiroidizm üzere sebeplerle oluşabilir.
*Cerrahi menopoz: Kimi operasyonlar vaktinden evvel menopoza girmeye neden olabilir. Adet gören bir bayanın yumurtalıkları cerrahi olarak çıkarılırsa adet kesilir ve menopoz gelişir. Radyasyon tedavileri menopoza yol açabilir. Kanser kemoterapileri esnasında görülen yumurtalık işlev kayıpları geri dönüşümlüdür.
MENOPOZ BELİRTİLERİ NELERDİR?
Kişi menopoza gireceğini bedeninde oluşan belirtilerden yola çıkarak anlayabilir. Âdet periyotlarının ağırlaşması ya da uzamaya başlaması ve bu periyotların düzensizleşmesi, kişinin menopoza gireceğinin habercisidir. Menopoz devrinde şahısta fizikî ve ruhsal pek çok değişiklik oluşur.
Ateş basması, gece terlemesi, çarpıntı, baş dönmesi, bağ ağrısı, hâlsizlik, göğüslerde hassasiyet, kas ve eklem ağrıları, uyku bozuklukları, iştah artışı, beden tüylerinde artış, kilo artışı, cinsel organlarda çekilme (atrofi), öksürme sırasında idrar kaçırma, vajinal kuruluk ve cinsel bağlantı sırasında ağrı, yaygın olarak görülen fizikî değişimlerdir. Kişinin yaşlandığını düşünmesine yol açan bu durumun yaşlılıkla bir irtibatı yoktur. Çoğunlukla ruhsal olan bu değişime dert bozukluğu, depresyon, unutkanlık, öfke nöbetleri, konsantrasyon eksikliği, cinsel istekte azalma ve kolay durumlar karşısında çok ağlama üzere belirtiler de eşlik edebilir.
Menopoz periyodunda oluşan östrojen azlığı, vulva, (dış genital organlar) vajen ve üretrada küçülme olur. Bu küçülmeye bağlı olarak, vulvada kaşıntı, sık idrara çıkma, idrar kaçırma, idrar torbasında sarkma, rahim sarkması, kabızlık ve ağrılı cinsel bağ şikayetleri görülebilir. Koltuk altı ve genital bölge tüylerinde azalmaya yaşanırken, yüz, çene, dudak ve göğüs bölgesinde tüylenme olabilir.
Menopoz periyodunda metabolizma suratının yavaşlaması, kişinin kilo almasına yol açabilir. Ayrıyeten menopozda damar sertliği, hipertansiyon üzere kalp hastalıklarının riski de artar.
MENOPOZ DEVRİNDE PSİKOLOJİ
Genelde bayanların 45- 50 yaşlarında görülen menopoz devrinde, artık yumurtlama olmadığı için gebelik oluşmaz. Bu durum yaşla bir arada azalan hormonal düzeyler ve azalan yumurta sayısıyla ilgilidir. Menopozdan evvelki süreçte orta kanamalar, uzun kanama devirleri ve akıntılarla buna eşlik edebilecek sıcak ve ateş basmaları, göğüslerde hassasiyet, ruhsal değişiklikler ve adet ortasının uzaması üzere durumlarla karşılaşılabilir.
Menopozda östrojen çok azaldığından ötürü rahim içi kalınlığı epeyce incelir. Bu nedenle tabipler bu bölgeyi kesinlikle takip etmek isterler. Buradaki değişiklikler menopoza geçiş periyodunda ultrasonla görülebilir ve tedavi gerektirici kimi hastalıklara işaret edebilir. Bu periyotta yumurtalar artık folikül üretmeyeceklerdir. Münasebetiyle menopoza girdikten sonra yumurtalıklarda gelişen kistlere olağandışı olarak bakılmaktadır.
Menopoza geçiş sürecinde yumurtlamanın düzensizleşmesinden ötürü yumurtalarda işlevsel kist gelişimi epey sık görülür. Bazen de yumurtaların gelişmesi fakat çatlamamasına bağlı olarak da kist görülebilir. Bu tip fizyolojik kistlerin kıymetli bir kısmı takip edilir ve vakit içinde kaybolur. Yaş ilerledikçe daha sık görülmeye başlanan rahimdeki urlar yani myomlar menopozdan evvelki periyotta hormon düzeylerini bağlı olarak büyüme gösterebilirken menopozdan sonra bunlarda katiyen bir büyüme saptanmaz.
Bu nedenle hekiminiz menopoz periyodunda daha evvelki urları kesinlikle ultrasonla takip eder. Genelde menopoz periyodundaki ur büyümeleri güzel olarak karşılanmaz. Kesinlikle değerlendirilme gerektirir.
MENOPOZ TEDAVİ USULLERİ NELERDİR?
Menopoz rastgele bir tıbbi tedavi gerektirmez. Bunun yerine, menopoz tedavisi bireye rahatsızlık verecek olan belirti ve semptomları hafifletmeye ve yaşlanma ile ortaya çıkabilecek kronik durumları önlemeye yahut yönetmeye odaklanır.
Menopoz belirtilerini yönetme emeliyle kullanılacak tedaviler ortasında öncelikle hormon tedavisi bulunur. Östrojen tedavisi, menopozdaki sıcak basmaları gidermek için en tesirli tedavi seçeneğidir. Hekim bireyin ferdî ve ailevi tıbbi geçmişine bağlı olarak, semptomların giderilmesi için gerekli en kısa vakit dilimi boyunca en düşük dozda östrojen önerebilir.
Rahmi alınmayan bireylerin östrojene ek olarak istikrar sağlamak için progestine muhtaçlığı olacaktır. Östrojen ayrıyeten kemik kaybını önlemeye yardımcı olur. Uzun vadeli hormon tedavisi kullanımında kimi kardiyovasküler ve göğüs kanseri risklere yol açabilir, lakin menopoz periyodu sürecinde hormon kullanımı birtakım olaylarda kıymetli yararlar sağlamıştır. Risklerin en aza indirgenmesi için bu tıp bir tedaviye tabip tarafından tavsiye edildikten sonra başvurulmalıdır.
Vajinal kuruluğu gidermek için, vajinal östrojenden faydalanmak mümkündür. Bu tedavi sisteminde östrojen vajinal krem, tablet yahut halka kullanılarak direkt vajinaya verilebilir. Bu tedavi, vajinal dokular tarafından emilen az ölçüde östrojen salgılar ve vajinal kuruluğu, cinsel münasebet rahatsızlığını ya da birtakım idrar semptomlarını hafifletmeye yardımcı olabilir.
Seçici serotonin geri alım inhibitörü yani SSRI ismi verilen ilaç sınıfında bulunan birtakım antidepresanlar düşük dozda kullanıldıkları takdirde, menopozdan kaynaklanan sıcak basmalarını azaltabilir. Öteki sıhhat durumları nedenleriyle östrojen alamayan yahut rastgele bir duygudurum bozukluğu için antidepresana gereksinim duyan bireylerde sıcak basmalarının düzgün bir biçimde yönetilmesi için tabip tavsiyesi ile düşük dozlu bir antidepresan kullanımı yararlı olabilir.
Normal kurallarda nöbet geçirme durumunda kullanılan ilaçların tıpkı vakitte sıcak basmaları azaltmaya yardımcı olduğu da gözlemlenmiştir ve östrojen tedavisini kullanamayan bayanlarda ya da ayrıyeten gece sıcak basması olan bireylerde yarar sağlayabilir. Tipik olarak yüksek tansiyonu tedavi etmek için kullanılan ilaçlar sıcak basmalarına karşı biraz rahatlama sağlayabilir.
Doktorlar osteoporozu önlemek yahut tedavi etmek için bireyin şahsî sıhhat durumunun gerektirdiği gereksinimlere bağlı olarak çeşitli ilaçları önerebilir. Kemik kaybını ve kırık riskini azaltmaya yardımcı olan birkaç ilacın yanı sıra kemikleri güçlendirmeye yardımcı olmak için D vitamini desteklerinin kullanımı tabip tavsiyesinden sonra mümkün olabilir.
MENOPOZ İÇİN NE YAPILMALI?
Menopozla ile bağlı olarak görülen belirti ve semptomların birçok geçicidir. Bu belirtilerin bireyin üzerindeki tesirlerini azaltmaya yahut önlemeye yardımcı olmak için çeşitli adımları atmak mümkündür.
Sıcak basmalarını dindirmek için kalın giyinmek yerine ince ve kat kat giyinmek, akabinde gerekli olduğunda bu çok katlı kıyafetleri çıkarabilmek değerlidir. Soğuk bir bardak su içilmesi yahut daha serin bir yere geçilmesi yardımcı olabilir. Birçok bayan için sıcak basmasının tetikleyiciler ortasında alkol, baharatlı yiyecekler, kafein, sıcak hava, sıcak içecekler, gerilim ve hatta sıcak bir oda yer alabilir. Tetikleyici kaideleri belirledikten sonra bunlardan kaçınmak değerli olabilir.
Reçetesiz satılan, su bazlı vajinal kayganlaştırıcılar, silikon bazlı kayganlaştırıcılar yahut çeşitli nemlendiriciler kullanarak vajinal rahatsızlığı azaltmak mümkündür. Kimi bireyler çeşitli kimyasal unsurlara hassas olabilir. Bu durumda yanma yahut tahrişe neden olabilecek tipten, gliserin içermeyen eserleri tercih etmek uygun olacaktır.
Cinsel olarak etkin kalmak, vajinaya kan akışını artırarak kasların gevşemesini maniler ve istemsiz idrar kaçırmanın önüne geçebilir. Pelvik kasları güçlendirmek için kullanılan kegel idmanları, yani pelvik taban kas antrenmanları de birtakım idrar kaçırma biçimlerinin güzelleşmesine yardımcı olabilir.
Uyumayı zorlaştıran ögelerden, örneğin kafeinden ve alkol içmekten kaçınmak uykunun kesintiye uğramasını engelleyebilir. Yatmadan çabucak evvel olmasa da gün içinde antrenman yapmak hem uyku sıhhati açısından hem de kalp hastalığı, diyabet, kemik erimesi ve yaşlanma ile ilgili öbür durumlardan korunmak için yararlı olacaktır. Bu gayeyle yapılacak yoga ve pilates üzere antrenman prosedürleri fizikî semptomların en aza indirgenmesinde yardımcı olabilir. Derin nefes alma, tempolu nefes alma, güdümlenmiş görsellik uygulamaları ve masaj üzere gibi gevşeme tekniklerini uygulamak menopoz semptomlarında yardımcı olabilir.
Dengeli beslenerek, günlük diyette çeşitli meyveler, sebzeler ve tam tahılları bulundurmak, doymuş katı yağları, sıvı yağları ve şekerleri sınırlamak ve tabipten günlük ihtiyaçları karşılamaya yardımcı olması için kalsiyum yahut D vitamini desteğine gereksiniminiz olup olmadığını öğrenmek menopozun bedende sebep olabileceği ziyanları önlemek açısından kıymetli olabilir.
Sigaradan büsbütün kaçınmak gereklidir. Sigara içmek kalp hastalığı, felç, osteoporoz, kanser ve daha birçok öteki sıhhat sorunu riskini artırır. Buna ek olarak hem sıcak basmalarında artışa hem de olağandan daha erken menopoza neden olabilir.
Bitkisel tedavi sistemleri ortasında adaçayının östrojen gibisi tesirlere sahip bileşikler içerdiği ve menopoz semptomlarını tesirli bir halde yönetebileceğine dair bir grup ispatlar gözlemlenmiştir, lakin bu daha kesin kanıtlanmış bir durum değildir. Bununla birlikte bilhassa alerjisi olan şahıslar, gebe yahut emziren bayanlar, yüksek tansiyonu olanlar ve epilepsi hastaları hekim tarafından müsaade verilmeden çeşitli bitki ve yağ kullanımından kaçınmalıdır. Halihazırda kullanılan tıbbi ilaçların, çeşitli bitkisel tedavi metotları ile etkileşime girip, istenmeyen sonuçlara yol açabileceği unutulmamalıdır.