Ünlü tarihçi İlber Ortaylı, Hürriyet’te yayınlanan “Türkiye rönesansının kırılması” başlıklı yazısında, Türkiye rönesansını anlattı. Ortaylı, Türk tarihindeki bilimsel gelişmelere ve dönüşümlere değindiği yazısında lisanın ehemmiyetine vurgu yaptı. Türk Lisan Kurumu’nu (TDK) eleştiren tarihçi, “Dil çok değerlidir. Maalesef TDK, 1940’lardan beri kimin yönetiminde ve kimin hâkimiyetinde olursa olsun şuursuzca, bazen hakikat dürüst tabirleri ortaya koysa da, geniş bir tarama ve kıymetlendirme ile fonetik laboratuvar çalışması yapmadığı için çok yanlış sözler (sözlükler) belirliyor. Kurumun bu huyu devam ediyor” tabirlerini kullandı.
Ortaylı’nın yazısının ilgili kısmı şöyle:
DOĞRU VE TİTİZ YAZILAR YAZMAK GEREKİYOR
O devrin gençliğini oluşturan jenerasyon, bugün literatürde duyduğumuz birçok bilgini Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi ve Türk Tarih Kurumu’nun merdivenlerinde seksiyonları dolaşarak tanımış ve onlarla konuşma imkânı bulmuştu. Çağdaş Türkiye’yi şekillendiren lakin vakitle gölgede kalan bu periyodu tekrar pahalandırmak için 2026 yılı bir vesile olmalıdır.
Tabii ki, 1928’in 100. yılı, harf inkılabının yıl dönümü de yaklaşıyor. 2028’de bu olayın önemli formda ele alınması, 1500 yıldır kullanılan Türk yazı lisanının tekrar kıymetlendirilmesi ve yapılanların bilançosunun çıkarılması gerekmektedir. İnşallah bu dönüm noktası üç yıl sonra kuru bir konferansla geçiştirilmez.
1432 ve 2032, Türk tarihinin değerli Rönesans münevverlerinden biri olan Fatih Sultan Mehmed’in 600. doğum yıl dönümüdür. Bu büyük aydın baş ve genç mareşali anmak için şimdiden hakikat ve titiz bir biçimde yazılar yazmaya, çizimler yapmaya ve bu olayı değerlendirmeye başlamamız gerekiyor.
2024’ÜN KELİMESİ
TDK ve Ankara Üniversitesi İrtibat Araştırmaları ve Uygulama Merkezi (İLAUM) işbirliğiyle yılın sözü seçilmesi için anket yapıldı. “Kalabalık yalnızlık” üzere, iki sıfattan isme çevrilmiş bir söz seçildi. Kullanımında kafiyeden öbür hiçbir özellik yok. Mana olarak son derece baş karıştırıcı. Soyut, sentetik bir kavram olmakla birlikte kolay bir tasviri birleştiren, gramer bakımından da adeta “hanedanlık” sözüne benzeri kaba bir kafiye. Bu terimi bizim kuşak duydu. 1950’lerde “The Lonely Crowd” başlığıyla çıkan, Yale profesörlerinden David Riesman’ın yapıtıydı. Refah seviyesi ve tertip bakımından kendisiyle çok övünen ABD ve Batı Avrupa toplumlarındaki geleceğin krizini haber veriyordu. Sorun, dikkat çekildiği kadar da büyüktü. Bu söz, sosyolojimizde “yalnız toplum” diye çevrildi ve yanlışsız da kullanıldı.
SAKINCALI BULUYORUM
Bu nedenle, bu türlü bir sözün hiçbir akademik denetime başvurmadan kabul edilmesini sakıncalı görüyorum. Lisan çok kıymetlidir. Maalesef TDK, 1940’lardan beri kimin yönetiminde ve kimin hâkimiyetinde olursa olsun şuursuzca, bazen hakikat dürüst tabirleri ortaya koysa da, geniş bir tarama ve kıymetlendirme ile fonetik laboratuvar çalışması yapmadığı için çok yanlış sözler (sözlükler) belirliyor. Kurumun bu huyu devam ediyor. Kullanmamanızı tavsiye ediyorum. Bunun ismi “yalnız kalabalık”tır, “münzevi kalabalık” da olabilir. Evvel bu kelimeyi seçime sunanlar, kavramı anlatan ve ele alan sosyolojik yapıtı okusalardı.