Betül Yasemin Keskin / Milliyet.com.tr – Anadolu, üzerine sayısız eser yazılan, geçmişin izlerini bugüne taşıyan kadim topraklar… Rahmetiyle birçok değerli düşünürü büyüten, sayısız hoşluğa mesken sahipliği yapan Anadolu, eşsiz kıssaları bağrında besliyor. Hayranlık uyandıran 13 baletin hikâyesi de işte bunlardan biri. Ankara’da başlayan seyahat, Çorum’un Başpınar Köyü’ne kadar uzanıyor ve 13 çocuğun hayatını sonsuza dek değiştiriyor.
Bu sıra dışı kıssa, Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Öğretim Üyesi Dr. Fatih Diren’in yönetmenliğinde çekilen ‘Baletler Köyü’ belgeseliyle gün yüzüne çıkıyor. Çorum’un baletlerini anlatan bu belgesel, bilinenlerin ötesinde apayrı bir dünyanın kapılarını aralıyor. İşte Çorum’un Baletler Köyü ve bu köyde yaşananlara dair tüm ayrıntılar.
TÜM KISSA ANKARA’DAKİ FIRINDA BAŞLADI
Her şey 1972 yılında, Ankara’nın Bahçelievler semtindeki Yedinci Cadde’de, küçük bir fırında başladı. Ömer Acar, her zamanki üzere dükkânında müşterilerini ağırlıyordu. Bir gün içeri giren Mehmet Bey ve Feride Hanım, ‘tuzsuz bir ekmek’ siparişi verdi ve her gün gelip tıpkı ekmeği alacaklarını söylediler. Vakitle Ömer Acar ile bu çift ortasında samimi bir dostluk gelişti. Günlerden bir gün, Mehmet Bey ve Feride Hanım Ömer Acar’a sürpriz bir teklifte bulundu: Ankara Devlet Konservatuvarı Bale Bölümü’ne kaydolmasını önerdiler. Fakat Ömer Bey’in aklına birinci gelen kişi kendisi değil, kardeşi Alaattin oldu. Onu bu okula yazdırıp yazdıramayacağını sordu.
Bu teklifi kıymetlendirmek isteyen Ömer Acar, yakın arkadaşı Yusuf Bey’e danıştı. Yusuf Bey, Köy Enstitüsü mezunuydu ve eğitim hayatı boyunca opera ve bale izleme fırsatı bulmuştu. Teklifin ne kadar kıymetli olduğunu anlayarak bunun büyük bir fırsat olduğunu söyledi. O yıllarda Anadolu’daki köyler için büyükşehirde yatılı bir okulda okuma imkânı, adeta hayatını değiştirmek manasına geliyordu. Bu nedenle Ömer Acar, kardeşi Alaattin Acar’ı 1973 yılında Ankara Devlet Konservatuvarı Bale Bölümü’ne gönderdi. İşte Alaattin Acar’la başlayan bu öykü, yıllar içinde tüm köyün yazgısını değiştirecekti.
Balet Erdoğan Şanal, yıllar sonra Alaattin Acar ile birlikte konservatuvar imtihanlarına çalıştığı o ağacın altında
Okulda birinci yılını tamamlayan Alaattin yaz tatili için köyüne, Çorum’un Başpınar ilçesine geldi. O yaz tatili boyunca ağabeyi Ömer Acar’in arkadaşı olan Yusuf Şanal’ın oğlu Erdoğan Şanal’la, gölgesi iki bireye yetecek bir ağacın altında günlerce çalıştılar ve sonunda Erdoğan Şanal’ın da konservatuvar seyahati başlamış oldu. Kışın okulda çalışan bu gençler yazın kendi köylerine gelip ailelerine yardım ediyor, dahası yaşadıkları topraklara bir armağan olarak o topraklardaki gençlerin geleceklerini aydınlatıyordu. Alaattin’in, Erdoğan’ı teşvik etmesinin akabinde Erdoğan Şanal da kendi öz kardeşi Ertan Şanal’ı çalıştırmaya başlamış ve 1981 yılında kardeşinin de konservatuvar imtihanlarını kazanıp girmesine dayanak olmuştu. Böylelikle tıpkı köyden konservatuvar imtihanlarını kazanan ve yerleşen 3 genç olmuştu. Bu gençler doğup büyüdükleri toprakları unutmamış, her yaz geldiklerinde köyün gençlerine tecrübelerini aktarır olmuştu. Ertan’ın da Ankara’ya gitmesiyle Erdoğan ve Ertan’ın ailesi olan Şanal ailesi çocuklarının yanına Ankara’ya taşındı. Başlarda konservatuvarın ismini duymamış, hayalinde ‘balet’ olma fikri hiç canlanmamış bu gençler başarılı birer sanatçı olmuşlardı. Onların aileleri ise bu seyahatlerinde büyük bir gururla yanlarında duruyordu. Hepsinin ortak özelliği ise büyükşehirlere taşınmalarına karşın doğup büyüdükleri bu topraklardan vazgeçmiyor oluşlarıydı.
KONSERVATUARI KAZANAN KÖYÜNE DÖNÜP BİRİNİ YETİŞTİRDİ
Yıllar birbirini kovaladı, Alaattin ile başlayan bu seyahat Erdoğan Şanal ve kardeşi Ertan Şanal ile birlikte şekillenmiş, her sene geldikleri köylerinden konservatuvara teşvik edip çalıştırdıkları gençlerle çoğalmıştı. Kendi kuzenleri Serbülent Biçer de baletliği seçmiş hatta şimdilerde Çorum’dan çıkan son balet olan yeğeni Alperen Dağ da bu öykünün bir kahramanı olmuştu. 1973 yılında başlayan bu öykü 2025 yılına kadar Çorum’dan tam 13 balet çıkmasıyla sonuçlandı.
Başpınar Köyü topraklarında doğmuş ve büyümüş bu 13 baletten kimileri hala Devlet Opera ve Balesi bünyesindeki kurumlarda çalışıyor, kimileri hâlâ yetenekleriyle sahnelerin tozunu attırıyor. Şimdilerde Mersin Opera ve Balesi Müdürü olarak vazife yapan Serbülent Biçer’in aktardığına nazaran Başpınar Köyü’nden sırf bale sanatkarı olarak misyon yapanlar değil, tıpkı vakitte Devlet Opera ve Balesi’ne ilişkin kurumların teknik kısımlarında çalışarak sanat kurumuna hizmet eden sayısız insan çıktı.
Balet Ertan Şanal (solda), Balet Serbülent Biçer (ortada) ve Balet Erdoğan Şanal (sağda)
13 baletten biri olan ve Mersin Opera Balesi’nde vazifesini sürdüren Ertan Şanal, Ankara’ya giden üçüncü baletti. Biz de bu kıssaya dair sorularımızı Ertan Şanal’a yönlendirdik.
‘ABİMLE BİRLİKTE HAYATIM ŞEKİLLENMİŞ OLDU’
– 1973 yılında Alaaddin Acar ile başlayıp ağabeyiniz Erdoğan Şanal ile devam eden bale seyahatinde siz de üçüncü kişi olarak konservatuvarın yolunu tuttunuz. Sizin bale yolculuğunuz nasıl başladı?
Balet Ertan Şanal: Bu seyahat, Ankara’da bir fırında çalışan Ömer abimin kardeşini konservatuvar imtihanlarına kaydettirmesiyle başlıyor. Benim öyküm ise ise Erdoğan abimin okula ikinci kişi olarak hazırlanıp imtihanlara girmesinden sonra beni de üçüncü kişi olarak ilkokul 4. sınıftan itibaren çalıştırarak hazırlaması ve imtihanlara girerek kazanmamla başlıyor. O vakitler parasız yatılı okullar vardı ve Ankara’nın dışından gelip başarılı olanlar parasız yatılı olarak okuyorlardı. Okulun içinde yatakhanelerimiz vardı, orada kalıyor yemeklerimizi yemekhanede ücretsiz olarak yiyebiliyorduk. Benim için ağabeyimle başkentte birlikte birebir okulda okumak başka güzellikti. Abimin yönlendirmesiyle benim de hayatım şekillenmiş oldu diyebilirim.
Dördüncü ve son nesil Balet Alperen Dağ
– Çorum’un baletleri bize ne anlatmak istiyor, bundan sonraki süreç nasıl ilerleyecek?
Balet Ertan Şanal: Bizlerin bir şey anlatma üzere bir kaygısı hiçbir vakit olmadı. Ancak uzaktan bakıldığında böyle bir mesleği yalnızca büyükşehirlerde yetişen çocukların değil, bizler üzere Anadolu’nun rastgele bir yerinden gelen çocukların da yapabileceğini göstermesi açısından önemli olduğunu düşünüyorum. Bundan sonra da köyümüzden yahut köylümüz olarak başka şehirlerde yaşayan ve bizden esinlenerek çocuklarını bu sanata yönlendirmek isteyen herkese yardımlarımızı yapmaya devam edeceğiz.
– Sizi gören akrabalarınız nasıl etkilendi ya da siz akrabalarınızı baleye nasıl ikna ettiniz?
Balet Ertan Şanal: Bizim farklı kentte yatılı okuma imkanı sunan konservatuvarda okuyup hem sanatçı hem devlet memuru olacağımızı öğrenen akrabalarımız doğal ki çocuklarının da burada okumasını istedi. Ben de hem dayımın oğlunu hem teyzemin oğlunu çalıştırarak imtihanlara girmesini sağladım, bir müddet birlikte okuduktan sonra ben mezun olup çalışmaya başladım.
‘GURUR KAYNAĞI OLARAK GÖRÜLÜYORUZ’
-Çorum’da balet olmak ne demek? Sizin bu meslek yolculuğunuz halk tarafından nasıl karşılandı?
Balet Ertan Şanal: Artık Çorum’da bizi tanıyan bilen çok insan var. Vakitle beşerler köyden kente göç ettiler, benim kuşağımdan herkes artık büyükşehirlerde yaşıyor. Arkadaşlarımız ve büyüklerimiz tarafından gurur kaynağı olarak görülüyoruz ve bu da bizi çok keyifli ediyor. Anadolu’nun bir köyünden gelip bu sanatı yapmak bizler için zordu ancak 10 yıllık bir eğitimin akabinde profesyonel olarak bu işi yapabiliyor olmak ve herkese başarımızı kanıtlamak için çok çalışmamız gerekti. Bizlerin bunu çok düzgün bir şekilde başardığını düşünüyorum.
– Dr. Fatih Diren tarafından çekilen ‘Baletler Köyü’ belgeselinde Erdoğan Şanal’ın kurduğu bir cümle var: “Köyün geçim kaynağını soranlara tarım, hayvancılık ve bale diyorum.” Siz köydeki baletlerin bölgenin iktisadına olan katkılarını nasıl yorumluyorsunuz?
Balet Ertan Şanal: Bizler sanatçı olup çalışmaya başlayınca ailelerimiz için gurur kaynağı olduk, maaşlı olarak çalışanlar olarak ailelerimize ve tanıdıklarımıza da elimizden geldiğince yardımlar etmeye çalıştık.
4 jenerasyon bir ortada: Balet Ertan Şanal, Balet Serbülent Biçer, Balet Alperen Dağ ve Balet Erdoğan Şanal (soldan dağa)
‘BELGESELİN ÖNYARGILARI KIRMASINI BEKLİYORUM’
Anadolu topraklarında doğan ve Türkiye’nin dört bir yanına dağılan 13 sanatkarın ilham veren seyahati, Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi Öğretim Üyesi Dr. Fatih Diren’in yönetmenliğinde çekilmiş ‘Baletler Köyü’ belgeseliyle gündeme geldi. Kültür ve Turizm Bakanlığı Sinema Genel Müdürlüğü’nün takviyesiyle hayata geçirilen belgeselin bize anlatacakları var. Belgeselin kamera gerisini direktöründen, belgesel grubundan de dinledik.
– Belgesel çekme kararını nasıl aldınız, Çorum’un baletleriyle yolunuz nerede kesişti?
Yönetmen Dr. Fatih Diren: Ben her vakit belgesel konusu için arayış içindeyimdir. Yeniden bir gün haberleri okurken bu öyküyü gördüm. Öyküyü birinci duyan birçok kişi üzere çok ilgimi çekti. ‘Hemen bu kıssayı sinema yapmalıyım’ dedim ve araştırmaya başladım. Birinci evvel bu öyküyü başlatan şahıslardan birisi olan Balet Erdoğan Şanal Bey’e ulaştım. Kendisine bu kıssayı belgesel olarak çekmek istediğimi söyledim. Erdoğan Bey de çok sıcak baktı ve sinema yapma konusunda hem fikir olduk. Kendisine sineması kesinlikle çekeceğimi fakat sinemanın çekilebilmesi için takviyeye gereksinim olduğunu ve Kültür Bakanlığı’na başvuracağımı, takviye alırsak çekebileceğimi söyledim. Kültür Bakanlığı’ndan takviye çıkınca projeyi hızlandırdık. Daha sonra Çekim takvimini belirleyerek toplamda 8 gün de 3 kentte (Mersin, Çorum ve Ankara) çekimlerimizi gerçekleştirdik. Şunu belirtmeliyim ki sinemada yer alan bütün baletler grubumuza çok yardımcı oldular.
– Bu belgeselle neyi değiştirmek istiyorsunuz?
Yönetmen Dr. Fatih Diren: Ben bu belgeselin önyargıları kırmasını bekliyorum. Bu sinema, sanatın sırf ekonomik durumu âlâ olan ve büyükşehirlerde yaşayan beşerlerle hudutlu olmadığını; taşrada, ekonomik durumu çok da uygun olmayan ailelerin çocuklarının da sanatçı olabileceğini gösterecektir. Beşerler isterlerse hangi kaidelerde olurlarsa olsunlar gayelerine ulaşabilirler.
– Bölgedeki halkın belgesele olan yaklaşımı nasıldı?
Yönetmen Dr. Fatih Diren: Köy halkı yıllardır süregelen bu öyküye yargıçlar ve beklenenin bilakis erkek çocuklarının bale yapmasına hiçbir vakit karşı çıkmamışlar. Esasen sinemada de görülecektir, daima dayanak olmuşlar. Biz sinema çekerken de bilhassa köy muhtarı ve köy halkı bize her türlü kolaylığı sağladılar.
‘Baletler Köyü’ belgesel ekibi
Belgeseli seyirciyle buluşturan çekim grubu ise belgeselle ilgili his ve fikirlerini şöyle aktardı:
Yardımcı Direktör Yavuz Akyıldız: Filmimizin teması olan baletlerin jenerasyonlara yayılan kıssası ve onların yaptıkları işin ayrıntıları hepimizi sözün tam anlamıyla büyüledi.
Görüntü Yönetmeni Evrim İnci: Yönetmen Fatih Diren benimle ‘Baletler Köyü’nü paylaştığında birinci olarak bu kıssayı herkes görmeli lakin sinematik bir formda diye düşündüm. Ana karakterin giysisinden açılarına kadar tüm kararları aldıktan sonra çekimlere başladık ve birebir güçle tamamladık. Sonuçta hem öyküsü güçlü hem de teknik açıdan güçlü bir iş ortaya çıktı.
Senarist Elif Feyza Demir: Hikâyeyi birinci duyduğumda çok etkilendim ve duyar duymaz grupta yer almak istedim. Katiyen yazmaktan keyif alacağım bir öyküydü. Genel olarak yazdığım senaryolarda ana kıssa ile mitolojik öyküleri birleştirmeyi seviyorum. Köylü baletleri duyunca aklıma Persephone’nin kıssası geldi. Kışları kentte olan baletlerin yazları topraklarını ekmek için kendi köklerine dönmeleri beni etkilemişti. Bu yüzden direktörümüze ve gruba danışarak öykümüzü güçlü mitolojik öykülerle birleştirdim ve başrolümüz de bu kıssaya uygun dans koreografisi düzenledi.
Yurt içi ve yurt dışındaki sinema şenliklerine gönderilecek olan ‘Baletler Köyü’ belgeseli, seyirciyle buluşacak. Direktör Dr. Fatih Diren ve grubu, belgeselin çekilmesine ve seyirciyle buluşmasına katkısı büyük olan başta Kültür ve Turizm Bakanlığı olmak üzere Mersin Büyükşehir Belediyesi Sinema Ofisi ve Osmancık Belediyesi’ne, Devlet Opera ve Balesi Genel Müdürü Tan Sağtürk’e teşekkürlerini iletti.