Derleyen: Melike Sarıkaya / Milliyet.com.tr – 2008 yılında ABD’de yer alan Şikago’nun mali zorluklar yaşaması üzerine dönemin Belediye Başkanı Richard M. Daley, kentin parkmetrelerini özelleştirme kararı aldı. 75 yıllık bir kiralama muahedesi karşılığında yaklaşık 1,15 milyar dolar alarak anlık bir nakit akışı sağladı. Lakin muahede sonrasında parkmetrelerin hakları, Morgan Stanley liderliğindeki bir konsorsiyuma devredildi ve bu konsorsiyumun paylarının yüzde 25’i Abu Dabi Yatırım Kurumu (ADIA) tarafından satın alındı. Artık parkmetre gelirleri Şikago’nun mahallî iktisadı yerine Birleşik Arap Emirlikleri’ndeki (BAE) yatırımları destekliyor. Şikago halkı için park fiyatları her yıl sistemli olarak artmaya devam ederken, kent idaresi parkmetreleri geri almak istese bile bu imkânsız hale geldi. Pekala lakin neden?
NAKİT GEREKSİNİMİNİ KARŞILAYACAKTI, BORÇLU KALDI
2008’deki global ekonomik kriz, birçok kent üzere Şikago’yu da mali manada güç durumda bıraktı. Kent idaresi, anlık nakit gereksinimini karşılamak için süratli ve kalıcı tahliller arayışına girdi. Dönemin belediye başkanı Richard M. Daley, bu durumu parkmetrelerin özelleştirilmesi teklifiyle çözmeyi hedefledi. Daley’in önerisi doğrultusunda özel bir yatırımcıyla 75 yıllık bir kiralama mutabakatı yapıldı ve Şikago kısa vadede 1,15 milyar dolar üzere büyük bir gelir elde etti. Lakin bu kısa vadeli tahlil, uzun vadede kent için değerliye mal oldu.
Şikago’nun parkmetrelerinin kiralanması, ABD’de bir belediyenin yabancı bir yatırımcı tarafından dolaylı olarak yönetildiği seçkin olaylardan biri olarak tarihe geçti. Muahede sonrasında Şikago’daki parkmetrelerin idaresi ve denetimi Morgan Stanley liderliğindeki bir konsorsiyuma verildi. Kısa bir mühlet sonra Abu Dabi Yatırım Kurumu, bu konsorsiyumun yüzde 25 payını satın aldı. Böylece park için ödeme yapan binlerce Amerikalı, farkında olmadan BAE’deki yatırımları finanse etmeye başladı. Bu durum, Şikago’nun ekonomik kriz vaktinde anlık nakit muhtaçlığını karşılamak emeliyle yaptığı parkmetre özelleştirmenin beklenmedik sonuçlarını ve mahallî idarelerin global sermaye karşısında nasıl güçsüz kalabildiğini gözler önüne serdi.
BİRLEŞİK ARAP EMİRLİKLERİ 500 MİLYON DOLAR KÂR ETTİ
Parkmetrelerin kiralanması Şikago için anlık bir mali yarar sağlasa da uzun vadede kent için büyük bir maliyete dönüştü. Mutabakata nazaran, park fiyatları 75 yıl boyunca Şikago’nun denetimi dışında belirlenecek ve fiyatlar arttıkça karlar BAE’ye akmaya devam edecek. Muahedenin yapılmasından sonraki birinci 12 yıl içinde, Abu Dabi Yatırım Kurumu ve başka ortaklar birinci yatırımlarını geri kazanıp 500 milyon dolar kâr elde etti.
Öte yandan Şikago’nun kamu hizmetlerinden elde ettiği gelir, park alanları üzerinde denetimini kaybetmesiyle daima olarak azaldı. Belediye, parkmetre gelirlerini altyapı, eğitim yahut sıhhat üzere kamu hizmetlerine aktaramadığı üzere, kentin genel bütçesinde daima bir açık oluşmaya başladı. Artan park fiyatlarına karşın park yerlerinden elde edilen gelirler mahallî kamu harcamalarına katkı sağlamadığından, kent sakinleri yüksek fiyatlardan şikayet ederken, kent idaresi ise 75 yıllık uzun bir muahede nedeniyle rastgele bir yaptırımda bulunamıyor. Şu anda mutabakatın bitmesine 59 yıl kaldı.
TAZMİNAT KOŞULU VAR
Şikago’nun parkmetrelerini özel dala devretme mutabakatı, sadece gelirlerin yurtdışına akmasıyla değil, birebir vakitte kentin altyapı projelerini kısıtlayan ağır tazminat koşullarıyla da eleştiriliyor. Anlaşmaya nazaran rastgele bir park alanı süreksiz yahut kalıcı olarak devre dışı kalırsa, Şikago Belediyesi bu kaybın bedelini yatırımcı konsorsiyuma, yani Chicago Parkometreler LLC’ye ödemek zorunda kalıyor. Örneğin bir sokak geçit merasimi, yol bakımı, elektrikli araçlar için şarj istasyonları kurulması yahut bisiklet yollarının genişletilmesi üzere nedenlerle rastgele bir park alanı kullanılamazsa, kent kestirimi gelir kaybını şirkete tazmin etmek zorunda kalıyor.
Başlangıçta değersiz görünen bu tazminat kuralı, vakitle kentin kentsel altyapısının düzenlenmesi ve sürdürülebilir ulaşım projelerinin hayata geçirilmesi konusunda mahzurlar yaratmaya başladı. Yatırımcılar için avantajlı olan bu düzenleme, mahallî idare için büyük bir maliyet manasına geldiğinde, kent idaresi bu tıp projelere kaynak ayırmak yerine tazminat ödemelerinden kaçınmak ismine kimi gelişmeleri ertelemek zorunda kaldı ve bu durum hala devam ediyor.