Size bu yazıda üniversal bir dramdan ve önlenemez bir çağdaş toplumsal-siyasal sistem çelişkisinden kelam edeceğim.
İnsanlık tarihi boyunca üreten, fakat güçsüzlerin üretim araçlarının sahibi güçlüler tarafından nasıl köleleştirildiğinin hikayesidir bu. Bu bir sinemanın mevzusudur. Çelişkili bir biçimde, böylesi bir sinema tanım ettiğimiz üretim-güç-hegemonya bağının kitabını yazmış olan ABD’de çekilmiştir. Dahası, bu sinema, ABD’nin sinema sanayisinin dünya sahnesine çıktığı yer olan Oscar 2020 yılı en yeterli sinema, en güzel direktör, en güzel bayan oyuncu mükafatlarını almıştır.
YALNIZLIK ÜZERİNE
Bu sineması izlemiş olan birtakım izleyenler şöyle görüşler lisana getirmişler, ibret olsun diye sizlerle paylaşıyorum:
“Herkesin bir gün yalnız ve çaresiz olduğunu gösteren bu sinema çok duygusal, dikkatle izlenecek bir film” (yorum cümlesinin başı sorunu yakalamış, olayı duygusallığa bağlayıp kendi zekasının içine etmiş!)
“En uygun sinema, en yeterli direktör, en güzel bayan oyuncu mükafatlarını almış bir sinema. Hakikaten oyunculuklar mükemmeldi. Hayatın içinden, farklı yaşamlar… Bana hayatı sorgulatan sinemalardan biri de bu oldu” (Ne diyeyim, en azından sineması anlamış).
DİKKATLE OKUYUN LÜTFEN
“Acaba yalnızca dünya için mi yaratıldın ki bütün vaktini ona sarf ediyorsun? Bu dünya bu türlü geçmez. 1-iman 2-imanı kuvvetlendir ve kurtar 3-başkalarının imanının kurtulmasına vesile ol! 4-bunların ortasına dünyayı sıkıştır…” (arkadaş sen bu sineması ne içerek izledin? Hangi başla izledin? Bu sinemada iman nerede, imanı kuvvetlendirmek için direktör ne yapmış, diğerlerinin imanını kurtarmak için sinemaya neler yerleştirilmiş? İzlemişsin lakin ileti yerine ulaşmamış! Anlaman için bu yazının ilerilerinde yazacaklarımı dikkatle oku lütfen).
“ibretlik. Tercihse hoş, zorunluluksa dertli bir hayat tarzı… e bir de başına gelebilecek insan kaynaklı olaylara değinilmemiş. Herkes sevgi dolu :p” (Ben sana ne diyeyim? Sinemada anlatılan mecburî bir hayat stili sayın izleyen. Filmin başlarında bir emekli diyor ki ‘emekli maaşım 550 dolar’ Amerika’nın neresine gidersen git en makûs meskenin kirası aylık 1,000 dolardan başlar! Tercih miymiş?)
İKLİM DEĞİŞİKLİĞİ
“İklim değişikliği yüzünden gün gelecek insanlığın büyük bir kısmı karavanlarda, yüzer konutlarda yaşayacak. İnsanoğlu yerleşik tertibi terk etmek zorunda kalacak ve tarih tekerrürden ibarettir misali avcı ve toplayıcı göçebeler olacağız. Tarım yapmak imkansız hale gelecek” (Aha sana bir kaya, nerene dayarsan daya! Bu sinemadan bu türlü bir sonuç çıkarmak lakin ağır cehaletle mümkündür! Kimlerle tıpkı toplu taşıma araçlarına biniyor, tıpkı mahallelerde yaşıyoruz!).
Daha da var da bu kadarla yetinip sizlerin de hayat gücünüzü söndürmeyeyim.
MEVSİMLİK GÖÇERLER
Adı geçen ve bu yazıya mevzu olan sinema 2020 Oscar en âlâ sinema, en düzgün direktör, en yeterli bayan oyuncu mükafatlarını almış olan Nomadland sineması. Nomad, göçer demek. Nomadland en güzel “Göçerler Ülkesi” olarak çevrilebilir. Hayatı oradan oraya göçerek geçen insanlara “göçer” denir. Bizim ülkemizde de Akdeniz, Doğu ve Güneydoğu bölgelerimizde mevsimlik göçer olarak yaşayan insan toplulukları hala vardır.
Film 2020 üretimi. Sineması Chloe Zhao yönetmiş. Chloe 1982 doğumlu Çin kökenli Amerikalı bir direktördür. Nomadland’in senaryosunu da Jessica Bruder ile birlikte yazmış. France McDormand yüzü bize yabancı olmayan, öteki sinemalardan de kendisini hatırlayabileceğimiz bir bayan oyuncu ve bu sinemada başrolde. Sinema tanıtım yazısı motamot şöyle: “Altmışlarında bir bayan, her şeyini (2008 ekonomik krizinde) kaybettikten sonra minibüs konutuyla, çağdaş göçer olarak Amerika’nın batısında bir seyahate çıkar” Çıktığı seyahat memnunluktan başı dönen ve macera arayan ileri yaştaki bir Batılı’nın çıktığı bir seyahat değildir; yoksulluk ve işsizlik nedenli mecburî bir göçerlik hayatıdır aslında.
YOKSUL BEŞERLER MERKEZDE
Filme bahis göçerler hayatını eğreti, küçük, yaşlı karavanlarda, daima yer değiştirerek idame ettiren insanlardan oluşur. Sinemada de mevzu edildiği üzere, bu göçerlerin birden fazla toplumun en fakir, işsiz, rastgele bir toplumsal teminatı olmayan insanlarından oluşur. Ekseriyetle hayatlarını idame ettirebilmek için süreksiz ve mevsimlik işlerde çok çok ucuza çalışırlar. Yaz kış karavanlarını park edebilecekleri yerlerde, vakit zaman aşırısı sıcağa yahut soğuğa maruz kalarak gecelerini geçirirler.
ORMAN KANUNLARI
“Nomadland” aslında dünyanın bütün fakir işçilerinin Amerikanca hikayesidir. Kanada kökenli Amerikalı belgesel imalcisi Michael Moore’un emsal bir belgesel sineması vardır: “Sicko”. “Hasta” olarak çeviri edebileceğimiz bir sözdür “Sicko”. Bu belgeselde Moore bilmem kaç yıl devlette yahut özel dalda çalıştıktan sonra emekli olan ve başına kanser üzere bir hastalık gelen Amerikalıların içine düştükleri çaresizliği anlatır. Dünyanın en varlıklı ülkesinin aslında nasıl bir orman kanunu ile yönetildiğini yüzümüze çarpar. Belgeselde ömürleri anlatılanların kimi kanser tedavisini yaptırabilmek için konutunu barkını satarak çocuklarının bir odasına sığınır, kimi “Nomadland” sinemasında anlatıldığı üzere alternatif fakir ömür şekillerine sürüklenir.
OLAY ABD’DE GEÇİYOR
Hem Sicko hem Nomadland sinemaları dünyayı silahla dolduran, kendi siyasi-ekonomik çıkarı için dünyanın farklı bölgelerinde daima krizler ve savaşlar çıkaran, dünyanın en zenginlerinin ülkesi olan, askeri-endüstriyel bir komprador sınıf tarafından (military-industrial complex) yönetildiği sık sık lisana getirilen ABD’de geçmektedir. “Tercihse hoş, zorunluluksa dertli bir hayat tarzı” diye yorumlamış ya bir izleyici. Nomadland’de ve Sicko’da anlatılanlar bir tercih değil. Amerikan uygarlığının üzerinde yükseldiği “karınca kadar çok, çaresiz ve fakir ve güçsüz” milyonların hikayesidir.
DUYGUSAL YAKINLAŞMALAR
Bu sinemanın konusu üstte bu sineması izlediğini belirtip yorum yapmış bir vatandaşın “iman, imanı kuvvetlendir, oburlarının imanını kurtarmaya yardım et, bunların ortasına sıkışmış malzeme dünyada olduğunu da unutma” biçimi veciz görüşünü de tam manasıyla taca çıkarıyor. Sinemada, bu dünyada sarfettiği bütün emeğe karşın bu dünyayı beşere yakışır makul, huzurlu kurallarda terk etmesi dahi çok görülen milyonların kıssası var. Sinemada, o çaresizlik içinde bile birbirine yardım etme, paylaşma, uygunluk ve şefkat vardır. Kırda yakılmış bir kamp ateşinin etrafında geleceğe duyulan bir umut ve yeterliliklere hasret vardır. Hatta ileri yaştaki iki insanın birbirine karşı mümkün duygusal yakınlaşmaları var. Dedelik vardır, torun vardır, dedenin torununu sevmesi vardır.
GERÇEK ALGISI
Nerden görünür bilinmez lakin iman ve imana vurgu hiçbir yerde yoktur. Bu bizi ideolojinin de dahil olduğu bilimsel niyetin üniversal bir sorunsalına götürüyor: İnsanoğlu etrafındaki gerçeği olduğu üzere mi görür, yoksa zihnindeki gerçek algısını dış gerçekliğe mi teşmil eder?
“Onlar ki toprakta karınca, suda balık, havada kuş kadar çokturlar…” diyor Nazım Hikmet. Evet öyledirler. Ve şiddetli biçimde aldatılmış, kandırılmış, zihinleri çarpıtılmış, palavralar ve propaganda ile avutulmuş milyonlardır onlar. Tercihle değil zorunlulukla eğreti, eski püskü karavanlarında ömürlerinin son demlerini geçirirler. Oradan oraya göçerek. Eski püskü, her yeri dökülen karavanlarının eskiyen ve artık çalışmayan motorunun çıkardığı 2,300 dolar masrafı akrabalarından “ödeyeceğim ha…” diyerek borç olarak almasalar yatacak yerleri de olmayacak. 2,300 dolar birikimleri bile yoktur bu karavan sakinlerinin. Bugün bulur bugün yerler; yarına Allah kerim.
TÜRK SİNEMACILARI NE DER
Sizce Nomadland bir Amerikan hikayesi müdür? Sizce Nomadlad’e husus beşerler yalnızca Amerika’da mı yaşamaktadırlar? Türk sinemacıları sinemayı sahiden bilseler ve Türk demokrasisi de Nomadland sinemasında geçen mevzuları senaristlere ve o senaryoları çeken sinemacılara dünyayı dar etmese, bizim ellerden de ne Oscar’lık sinemalar çıkar, ne Nobel’lik müellifler doğar aslında.
İNSAN GÖRÜNTÜLERİ
Gele gele geldik, 2024 yılında Nomadland sinemasında anlatılan tipten bir ülkeye döndük. Bizim işçi fakirlerimiz karavanlarda yaşamıyor. Bizim işçi fakirlerimiz ya naylon çadırlarda, ya derme çatma teneke kulübelerde, ya konteynerlerde ya da sıvasız biriket gecekondularda yaşıyor. Sinemalarının çekilmediğine bakıp kendinizi kandırmayın.
Nomadland ve Sicko (Michael Moore filmi). Youtube’dan bulup izleyin.
“Tek dişi kalmış bir medeniyetten” fışkıran düşkün insan görüntülerini görün.
O medeniyetlere benzememek için de üzerinize ne düşüyorsa da yapın lütfen.
Prof. Dr. Hasan Şimşek