2016 yılında, paleontolog William Nava’nın yaptığı fevkalâde bir keşif, kuşların karmaşık beyin yapılarının evrimine ışık tutacak yeni bir fosili gün yüzüne çıkardı. Bu fosil, “Navaornis hestiae” olarak isimlendirildi ve yaklaşık 80 milyon yıl öncesine, Mezozoik Devir’e ilişkin olduğu düşünülüyor.
Boyut olarak bir yıldız kuşuna benzeyen bu fosilin kafatası, kusursuz üç boyutlu bir formda korunmuş durumda. Bu durum, bilhassa bu kadar eski bir cins için harikulâde bir azlık taşıyor. Bu eksiksiz korunmuş fosil sayesinde, Cambridge Üniversitesi ve Los Angeles Tabiat Tarihi Müzesi’nden araştırmacılar, kuş beyninin evrimini daha yakından inceleyebilmek için bu kuşun beynini dijital ortamda yine yapılandırdılar.
70 MİLYON YILLIK BOŞLUĞU DOLDURUYOR
Nature mecmuasında yayımlanan bu araştırma, Navaornis’in çağdaş kuş zekasının kökenlerine dair eksik parçayı doldurabilecek bir buluş olabileceğini gösteriyor. Bu fosil, günümüz kuşları ile birinci kuş gibisi dinozorlar olan Archaeopteryx ortasında 70 milyon yıllık bir boşluğu dolduruyor ve kuşların beyin yapılarının nasıl geliştiğini anlamamıza yardımcı oluyor.
Navaornis, Archaeopteryx’ten daha büyük bir serebruma sahip ve bu da daha gelişmiş bilişsel yeteneklere işaret ediyor. Fakat, serebellum üzere başka beyin yapıları daha az gelişmiş durumda, bu da Navaornis’in, çağdaş kuşlarda görülen karmaşık uçuş denetimini şimdi evrimleştirmediğini gösteriyor. Bu bulgular, araştırmacılar için tarihi bir anı temsil ediyor.
Micro-CT taramaları kullanılarak yapılan incelemelerde, bu fosilin kafatası ve beyni ayrıntılı bir halde yine yapılandırıldı. Araştırmanın başyazarı Profesör Daniel Field, bu keşfin kıymetini vurgulayarak, “Modern kuşlar, hayvanlar aleminin en gelişmiş bilişsel yeteneklerine sahip. Lakin, kuşların bu eşsiz beyin yapılarına nasıl sahip olduğu ve zekalarının nasıl evrimleştiği, bilim insanları için büyük bir gizemdi. İşte bu fosil, aradığımız o kayıp parçayı bulmamıza yardımcı oldu” dedi.
‘ÇOK DEĞERLİ BİR ADIM’
Navaornis, 130 milyon yıl evvel çağdaş kuşlardan ayrılan enantiornithines (ters kuşlar) isimli eski kuş kümesine ilişkin. Birinci bakışta kafatası, küçük bir güvercini andırsa da, yapılan daha ayrıntılı incelemelerde, Navaornis’in çağdaş kuşlardan epey ilkel olduğu görülüyor. Çağdaş kuşlarda uçuşu yöneten genişlemiş BEYİNCİĞİN tersine, Navaornis bu yapıyı taşımıyor. Pekala, o vakit nasıl uçabiliyordu? Bu soru, evrimsel bulmacaya yeni bir boyut ekliyor.
Bu fosil, kuş bilişiminin evrimsel seyahatinin ortasında yer alan bir çeşidi temsil ediyor. Navaornis, yiyecek yahut barınak bulma üzere hayatta kalma hünerlerinde avantaj sağlamış olabilir ve tahminen de karmaşık toplumsal davranışlar yahut çiftleşme şovları sergileyebiliyordu. Araştırmacılar, bu fosilin, Archaeopteryx ile günümüz kuşları ortasındaki bilişsel evrimi anlamada çok değerli bir adım olduğunu belirtiyorlar.
Sonraki keşifler, Brezilya’daki bu bölgede daha fazla fosil bulgusu elde edilirse, kuşların evrimine dair yeni bilgilerin ortaya çıkmasına yol açabilir. Profesör Field, “Bu sadece bir fosil, lakin kuş beyinlerinin evrimindeki kilit modül. Navaornis ile birlikte, Archaeopteryx’ten bugün dünyamızdaki en zeki ve davranışsal olarak en karmaşık kuşlara hakikat evrimleşen süreci daha net bir formda görebiliyoruz,” dedi.